Нормативтік құжаттар

17-тарау  Мектеп туралы нормативтік құжаттардың сипаттамасы 

17.1 Қазақстан Республикасының Конституциясындағы білім беру мәселелері. Білім жүйесіне жалпы сипаттама 

    Мемлекеттің құрылымынан тәуелсіз түрде кез келген қоғам елдің дамуын қамтамасыз ету үшін өндіру және қайта өндіру функцияларымен қатар өзінің мүшелеріне білім беру функциясын да атқарады. Осы мақсатпен қоғам білім беру жүйесін құрады. Білім жүйесіне мектепке дейінгі тәрбие мекемелері, жалпы орта білім беретін мектептер, балалар үйлері, мектептен тыс оқу-тәрбие мекемелері, кәсіби орта және жоғары білім мекемелері мен басқару органдары енеді.Қазақстанның білім беру жүйесінің негізі Кеңес Одағы кезінде қалыптасты. Кеңестік білім жүйесі көптеген жетістіктерге жетті. Тарихи қысқа кезең аралығында сауатсыздық жойылды, жалпы орта білім және кәсіби білім беретін оқу орындары ашылды. 1930 жылдары білім саласында үлкен өзгерістер болды. 1931 жылы ВКП (б)  «Бастауыш және орта мектеп туралы» қаулы қабылдады. Ол қаулы бойынша  мектепті пәндік бағдарламаларға көшіру жобаланды. 30-шы жылдардың аяғында қалаларда жалпы 7 жылдық оқыту енгізілді.Ұлы Отан соғысынан кейінгі 1945-50 жылдары білім саласындағы саясат жалпыға міндетті бастауыш және  жеті жылдық білімді енгізу болды.1958 жылғы білім саласындағы реформа бойынша 7-жылдық мектептен 8-жылдық мектепке көшу жоспарланды және ол 1961-1962 оқу жылы толық іске асырылды. 

     60-шы жылдардың ортасынан бастап жалпы орта білім жүйесіне көшу мектеп саясатының ең өзекті мәселесіне айналды. 1975 жылы 8 сынып бітірген оқушыларды 96% толық орта білім беретін оқу орындарында оқуларын жалғастырды. 

     ЮНЕСКО жасаған білім берудің сандық және сапалық критерийлері бойынша Кеңес Одағының білім жүйесі әлемде алдыңғы қатарда болды. Сондықтан ол тәжірибенің озық үлгілерін, позитивті жақтарын  ұлттық білім жүйелерін реформалауда әлі де пайдалануға болады. Дегенмен 70-ші жылдардың соңында Кеңес Одағының білім жүйесінде дағдарыс басталды. Сол кездегі білім жүйесіндегі шектен тыс идеологизация, әлемдік тәжірибені,   тарихи-мәдени және этнопедагогикалық факторларды ескермеу және т.б. кемшіліктер болды. Осы дағдарыстан өтуге арналған 1984 жылғы білім реформасы сәтсіз болды.1990-шы жылдардың басында Қазақстан Республикасы тәуелсіздк алғанда бұл дағдарыс күшейе түскен еді. Мектептің  қоғамның білімге деген өсе түскен қажеттіліктерін өтеу мүмкіндігі төмендей берді. 

17.2  Қазақстан Республикасының  «Білім туралы» Заңы, оның негізгі қағидалары 

     Қазақстан демократиялық реформаларға, әлеуметтік-экономикалық құрылымын түбірімен өзгертуге бет бұрған өтпелі кезеңде білім беру жүйесін де қайта құру қажеттігі туындады. Ол реформалар білім беру саласында жиналған мол оң тәжірибені сақтай отырып оның әрі қарай дамуына жағдайлар жасауы керек еді. Бірақ тәуелсіздіктің алғашқы жылдары қалыптасқан жүйеден бірден бас тартып, толығымен батыстың білім жүйесі үлгісін енгізбек әрекеттері болды.Білім саласы - ерекше сала. Оны реформалауда жіберілген қателіктерді түзеу көптеген қиындықтармен шартталады. Соның негізгісінің бірі - оның өсіп келе жатқан жас ұрпақты оқытумен және тәрбиемен байланыстылығы. Сондықтан білім саласындағы бұрынғы кеңестік тәжірибені,  әлемнің алдыңғы қатарлы мемлекеттерінің тәжірибесін жан-жақты талдауға тура келді. Білім берудің құқықтық базасы жасалды. Білім туралы заңдар (1992, 1999) қабылданды, білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың концепциясы, орта білімді дамыту концепциясы, білім берудің мемлекеттік стандарттары  және т.б. қабылданды.1999 жылдың 7 маусымында қабылданған «Білім туралы» Заңында білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың келесі принциптері бекітілген: 

1) Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының білім алу құқықтарының теңдігі; 

2) әрбір азаматтың интеллектуалдық дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қол жеткізуі; 

3) білім берудің зайырлы сипаты; 

4) жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту; 

5) білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің үздіксіздігі, оқыту мен тәрбиенің бірлігі; 

6) білім беру ұйымдарының меншік нысаны бойынша, оқу мен тәрбиенің нысандары, білім беру бағыттары бойынша алуан түрлі болуы; 

7) білім беруді басқарудың демократиялық сипаты және білім беру ұйымдарының акдемиялық бостандықтары мен уәкілеттілігін  кеңейту; 

8) білім берудің ізгілік және дамытушы сипаты; 

9) білімнің, ғылымның және өндірістің интеграциялануы; 

10) оқушыларды кәсіптік бағдарлау; 

11) білім беру жүйесін ақпараттандыру. 

     Аталған Заңда білім беру жүйесінің басты міндеті ретінде ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау анықталған. Білім беру жүйесінің басымды міндеттері көрсетілген: 

1)білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау; 

2)жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллекті байыту; 

3)азаматтық пен елжандылыққа, өз Отаны – Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, Конституцияға қайшы және қоғамға қарсы кез келген көріністерге төзбеуге тәрбиелеу; 

4)республикалық қоғамдық-саяси, экономикалық және  мәдени өміріне қатысу қажеттігін,  жеке адамның өз құқықтары мен міндеттеріне саналы көзқарасын қалыптастыру; 

5)әлемдік  және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы мен республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдет-ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу, мемлекеттік тілді, орыс, шетел тілдерін меңгеру; 

6)білім ұйымдарының еркіндігі, дербестігін   кеңейту, білім  беру  ісін басқаруды демократияландыру және орталықсыздандыру; 

7)оқытудың жаңа  технологияларын   енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу; 

8)еңбек рыногында  бәсекеге  қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар даярлау, оларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру; 

9)жұмыстан босатылған қызметкерлерді  және жұмыспен қамтылмаған халықты қайта оқыту және қайта даярлау; 

10) алуан түрлі және көп қызметті білім беру ұйымдарының тиімді дамуына жәрдемдесу. 

   Заң бойынша білім беру ұйымдары бір немесе бірнеше білім беру бағдарламаларын іске асыратын және (немесе) білім алушылардың, тәрбиеленушілердің күтімі мен тәрбие алуын қамтамасыз ететін заңды тұлғалар болып табылады.Білім беру ұйымдарын Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес заңды және жеке тұлғалар (құрылтайшылар) құрады.Білім беру ұйымдары мемлекеттік, мемлекеттік емес (жеке меншік, заңды тіркелген қоғамдық және діни бірлестіктердің  білім ұйымдары) және халықаралық болуы мүмкін.Білім беру ұйымдары: 

1) мектепке дейінгі, мектептен тыс, арнаулы және жетім балалар мен ата-анасының  қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдар; 

2) жалпы орта, кәсіптік бастауыш, кәсіптік орта, кәсіптік жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік және қосымша  кәсіптік білімнің білім бағдарламаларын  іске асыратын оқу орындары болып бөлінеді.